سازمان جهانی مالکیت فکری[۱]
گفتار اول : تاریخچه، اهداف و وظایف
بند اول : تاریخچه
پیدایش سازمان جهانی مالکیت فکری به رویدادی در سال ۱۸۷۳ باز می‌گردد. در این سال نمایشگاهی تحت عنوان نمایشگاه بین‌المللی مبتکرین در وین برگزار شد. اغلب مدعوین این نمایشگاه را به دلیل “سرقت افکار” و عدم احترام به اموال معنوی تحریم نمودند. در پی تلاش‌های صاحب‌نظران ده سال بعد کنوانسیون پاریس در سال ۱۸۸۳ برای حمایت از دارایی فکری برپا شد و کشورهای عضو نهادی را تحت عنوان اتحادیه حمایت ازمالکیت صنعتی که معروف به اتحادیه پاریس است، رابه وجود آورد. آن گاه نگاه ها به سوی قلمرو دیگری از مالکیت فکری چرخید و سه سال بعد یعنی در ۹ سپتامبر ۱۸۸۶ کنوانسیون دیگری برای حمایت از حقوق مالکیت فکری در قلمرو آثار ادبی و هنری در برن منعقد شد و اتحادیه برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری را ایجاد کرد. این دو اتحادیه از سال ۱۸۹۳ در قالب نهادی تحت عنوان دفتر بین المللی حمایت ازمالکیت فکری گرد آمدند، برای هماهنگی فعالیت های دو اتحادیه یک کمیته مشورتی مشترک نیز ایجاد شد.این کمیته یک کار گروه برای انجام «کارهای مقدماتی یک کنفرانس به منظور تغییر وتحول در ساختارهای ایجاد شده توسط کنوانسیون های پاریس و برن» ایجاد نمود. حاصل تلاش این کارگروه تشکیل کنفرانسی در استکهلم بود. هدف اصلی این کنفرانس بازنگری در اتحادیه برن بود ولی نتایج آن منجر به تشکیل سازمان جهانی مالکیت فکری در ۱۴ جولای ۱۹۶۷ منتشر شد.[۲]
طبق ماده ۲۷ منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد، افراد از حمایت منافع مادی و معنوی حاصل از تولیدات علمی، ادبی و هنری بهره مند هستند. فلذا وایپو از سال ۱۹۷۰ فعالیت خود را آغاز کردو با انعقاد معاهده ای به عنوان موسسه تخصصی ملل متحد درآمد. این معاهده در سپتامبر ۱۹۷۴ توسط مجمع عمومی وایپو تصویب شد و در ۱۷ دسامبر همان سال نیز به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید،[۳] تا بتواند فعالیت های مالکیت اموال فکری را ارتقاء بخشد و انتقال تکنولوژی را به کشورهای در حال پیشرفت تسهیل نماید و بدین وسیله توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را ایجاد نماید.
بند دوم : اهداف
بر اساس ماده ۳ کنوانسیون استکهلم اهداف وایپو عبارتند از :
- تشویق به حمایت از مالکیت فکری در سراسر جهان از طریق همکاری فیمابین دولتها و در صورت امکان با تشریک مساعی سازمان های بین المللی
- تضمین همکاری اداری فیما بین اتحادیه های مربوط به مالکیت فکری
واضح است که ماده ۳ کنوانسیون، کلی است و برای شرح آن در ماده ۴ کنوانسیون اشتغالاتی برای اهداف مذکور بیان شده است که مختصرا در ذیل بدان ها اشاره می شود:
در مورد هدف اول :
- وایپو کشورهای عضو را برای انعقاد معاهدات جدید بین المللی تشویق می نماید.
- قوانین ملی مربوط به مالکیت فکری تصحیح و تعدیل شود.
- به کشورهای در حال توسعه کمک فنی داده شود.
- اطلاعات مربوطه جمع آوری و میان اعضاء اشاعه شود.
- خدماتی جهت تسهیل دریافت حمایت از اختراعات، نشان تجاری و طراحی های صنعتی برای کشورهای نیازمند ارائه شود.
- بین کشورهای عضو همکاری و هماهنگی وجود داشته باشد.
در مورد هدف دوم : وایپو مرکزیت هدایت و اجرای اتحادیه های مالکیت و دارایی های فکری را در دبیر خانه بین المللی خود در ژنو انجام می دهد و از طریق ارگان های مختلف بر این امر نظارت می نماید و نیز محوریت مسایل اقتصادی برای کشورهای عضو را نیز بر عهده دارد.
بند سوم : وظایف وایپو[۴]
بر اساس ماده ۴ کنوانسیون استکهلم وظایف این سازمان اینگونه تعریف شده است:
- طراحی و توسعه ابزاری لازم برای افزایش کارایی و اثربخشی فرایند حمایت از مالکیت فکری دردنیا و کمک به تصویب قوانین ملی در این زمینه.
- نظارت بر وظایف اجرایی اتحادیه های برن، پاریس و اتحادیه های وابسته
- همکاری در ایجاد و تشویق و حمایت از اجرای توافق نامه های بین المللی در حمایت از مالکیت فکری
- مساعدت های قانونی و فنی در مورد مالکیت فکری به کشورهای عضو
- ارائه خدمات و فعالیت های مقتضی در جهت تسهیل حمایت ازمالکیت فکری و تدارک امکان ثبت بین المللی آن ها.
گفتار دوم : اعضاء و ساختار تشکیلاتی
بند اول :اعضاء
بر اساس ماده ۵ سند مؤسس وایپو اعضای دائمی وایپو عبارتند از اولاً دولتهای عضو یکی از اتحادیه های مرتبط با مالکیت فکری (شامل اتحادیه پاریس، اتحادیه برن و اتحادیه ها و ترکیبات ویژه ی مرتبط با این دو اتحادیه) و دولتهای عضو معاهده استکهلم و ثانیاً دولتهایی که عضو هیچ یک از اتحادیه های مرتبط با مالکیت فکری نیستند اما : ۱- عضو سازمان ملل متحد یا یکی از موسسات تخصصی آن یا عضو آژانس بین المللی انرژی اتمی یا عضو اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری می باشند. ۲- از سوی مجمع عمومی وایپو برای عضویت در کنوانسیون استکهلم دعوت شده اند.[۵]
در کنار اعضای دائمی، اعضای موقت نیز برای مدتی وجود داشت که در حال حاضر دیگر آن هاوجود ندارند. وایپو یک سازمان بین الدولی است و اعضای اصلی یعنی اعضای تصمیم گیرنده، دولت ها هستند. معهذا نهادهای دیگری هم اعم از سازمان های بین المللی بین الدولی و سازمان های غیر دولتی نیز می توانند در مقام ناظر در وایپو، حاضر باشند.
بند دوم : ساختار
کنوانسیون استکهلم چهار رکن را برای این سازمان پیش بینی کرده است.
- مجمع عمومی[۶] : مجمع عمومی وایپو متشکل از دولت های عضو کنوانسیون استکهلم و اعضای یکی ازاتحادیه های پاریس و برن است. مجمع عمومی رکن عالی وایپو است و از وظایف مهم آن تعیین مدیر کل سازمان، بررسی و تصویب گزارش های وی و کمیته ی هماهنگی، تصویب بودجه دوسالانه وهزینه های مشترک اتحادیه ها، تصویب مقررات برای نظارت بر اجرای تعهدات بین المللی، دعوت از دولت ها برای عضویت در کنوانسیون استکهلم و بالاخره هر گونه اقدام مفید در چهارچوب کنوانسیون استکهلم می باشد
- کنفرانس : کنفرانس وایپو بر خلاف مجمع عمومی متشکل ازدولتهای عضو کنوانسیون استکهلم است خواه عضو اتحادیه ای باشند یا نباشند. کنفرانس دارای وظایف متعددی است از جمله بحث و بررسی در مورد مسائل مفید برای حمایت از مالکیت فکری و صدور تصویه نامه در مورد آن ها تصویب بودجه دو سالانه کنفرانس، تهیه برنامه دوسالانه کنفرانس، تهیه برنامه دو سالانه کمک های فنی – حقوقی به دولتها، اصلاح کنوانسیون استکهلم و انجام هر گونه اقدام دیگری در چهارچوب این کنوانسیون
- کمیته هماهنگی : کمیته هماهنگی متشکل از دولت های عضو کنوانسیون استکهلم است که عضو کمیته های اجرایی اتحادیه پاریس و برن یا یکی از آن ها باشند. مهمترین وظایف کمیته هماهنگی عبارتست از ارائه ی مشاوره به ارکان اتحادیه ها، مجمع عمومی، کنفرانس، و مدیر کل درمورد کلیه مسائل اداری و مالی به ویژه درمورد مسائل مرتبط بامنافع عمومی، تهیه دستور کار مجمع و کنفرانس و همچنین تهیه پیش نویس برنامه و بودجه کنفرانس، تصویب برنامه ها و بودجه های سالانه وپیشنهاد آن به مجمع عمومی ومدیر کل، انجام هر گونه اقدام دیگری که کنوانسیون بر عهده آن می گذارد.
- دفتر بین المللی : دفتر بین المللی در واقع دبیرخانه یعنی رکن اداری وایپو می باشد که در راس آن مدیر کل سازمان قرار دارد. او دارای چند معاون و پرسنل لازم برای انجام وظایف دفتر می باشد. دفتر بین المللی وظایف اداری وقتی از جمله تهیه مدارک برای نشست های ارکان مختلف سازمان، اجرای طرح های مربوط به همکاری، ارائه کمک های فنی به کشورهای در حال توسعه برای اصلاح نظام های مالکیت صنعتی، ثبت اختراعات و تهیه قوانین را بر عهده دارد. مدیر کل نماینده سازمان است، او وظیفه سیاسی بسیار مهمی دارد و آن برقراری و حفظ روابط فیمابین اتحادیه ها و وایپو، پرسنل و دولتهای عضو و همچنین باسازمان های بین المللی است.
به طور کل نقش وایپو در خصوص حفظ حقوق مالکیت فکری که یک حق بشری است حائز اهمیت است. بنابراین وایپو علاوه بر نقش مهم اقتصادی تاثیر بسزایی در حفظ حقوق بشر به لحاظ حمایتی که از خلاقیت های ذهنی بشر می کند دارد.[۷] [۸]
گفتار سوم : اتحادیه ها و فعالیت های وابسته به وایپو
بند اول: اتحادیه های وابسته به وایپو
الف) اتحادیه های وابسته به وایپو در زمینه مالکیت صنعتی
این اتحادیه ها عبارتند از :
- معاهده پاریس (حمایت ازمالکیت صنعتی در اشکال، نشان تجاری، طراحی صنعتی، طرح مفید، و شاخص های جغرافیایی و نیز جلوگیری از رقابت غیر عادلانه) سال ۱۸۸۳٫
- معاهده مادرید (جلوگیری از منابع جعلی و دروغین کالاهاو خدمات) سال ۱۸۹۱٫
- اتحادیه مادرید (ثبت بین المللی نشان تجاری) سال ۱۸۹۱٫
- اتحادیه هایگ (ودیعه سپاری بین المللی طرح های صنعتی) سال ۱۹۲۵٫
- اتحادیه لیس (طبقه بندی بین المللی کالاهاو خدمات برای ثبت نشان تجاری) سال۱۹۵۷٫
- اتحادیه لیسبون (حمایت از القاب اصیل وثبت بین المللی آنها) سال ۱۹۶۸٫
- اتحادیه لوکارنو ( ایجاد طبقه بندی بین المللی طراحی صنعتی ) سال۱۹۶۸٫
- اتحادیه همکاری برای طبقه بندی، جستجو و آزمون درخواست های بین المللی برای حمایت از اختراعات سال۱۹۷۰ .[۹]
- اتحادیه آی.پی.سی ایجاد هماهنگمی و یکپارچگی طبقه بندی اختراعات سال ۱۹۷۱ .[۱۰]
- اتحادیه وین (تاسیس طبقه بندی بین المللی برای اجزای ترسیمی نشانه های تجاری) ۱۹۷۳ .
- اتحادیه بوداپست (شناسایی بین المللی ذخائر میکروارگانیسم ها برای مقاصد ثبت پتنت) ۱۹۷۷ .
- معاهده نایروبی (محافظت از سمبل المپیک در برابر سوء استفاده های تجاری) ۱۹۸۱ .
- معاهده قانون نشان های تجاری ساده کردن تشریفات ثبت نشان تجاری) ۱۹۹۴ .[۱۱]
ب) اتحادیه های وابسته به وایپو در زمینه ی حق چاپ وتکثیر :
این اتحادیه ها عبارتند از :
- اتحادیه برن (حمایت از آثار ادبی و هنری) ۱۸۸۶٫
- معاهده حق تالیف وایپو () ، (حمایت از حقوق ویژه آثار ویژه) ۱۹۹۶٫
- معاهده اجرای گرامافونی (حمایت از حقوق هنرمندان در اجرای زنده صوتی گرامافون) ۱۹۹۶٫[۱۲]
- کنوانسیون رم (حمایت از اجرا و تولید کنندگان گرامافون وسازمانهای پخش و اشاعه آنها تحت مدیریت یونسکو و سازمان بین المللی کار) ۱۹۲۵٫
- کنوانسیون ژنو (حمایت ازتولید کنندگان گرامافون در برابر تکثیر غیر مجاز) ۱۹۷۱٫
- کنوانسیون بروکسل (توزیع انتقالی سیگنال های حاوی برنامه از طریق ماهواره) ۱۹۷۴٫
بند دوم : فعالیت های وایپو در ارتباط با کشورهای در حال توسعه
فعالیت های سازمان WIPO در ارتباط بامالکیت فکری کشورهای در حال توسعه :
- استفاده بهینه ازدارائی برای تشویق فعالیتهای خلاق ملی، تسهیل دست یابی به فناوری کشورهای دیگر
- استفاده از آثار ادبی و هنری با منشاء خارجی.
- سازماندهی برای دسترسی آسانتر به اطلاعات علمی و فنی میلیونها پروانه ثبت اختراع.
سازمان وایپو در ارتباط با مالکیت صنعتی در کشورهای در حال توسعه دارای فعالیتهای زیر می باشد:
- بهبود شرایط دست یابی به فناوری خارجی اختراعات.
- افزایش رقابت پذیری در تجارت بین المللی از طریق حمایت بهتر از نشان خدماتی و تجارتی و استفاده بهینه از آنها در بازرگانی.
- تسهیل دسترسی به اطلاعات فناوری در مدارک ثبت اختراعات و اشاعه آنها به کاربران بالقوه.
- مساعدت در ایجاد، تجهیز و مدرنیزه نمودن ادارات مالکیت صنعتی این کشورها.
- مشاوره حقوقی برای تهیه پیش نویس قوانین مورد نیاز و ترجمه به زبانهای دیگر.
برای نیل به امور فوق لازم است کشورهای درحال توسعه قوانین ملی خودرا مورد مالکیت صنعتی تنظیم نمایند و موسسات دولتی را در این زمینه تقویت نموده و به معاهدات بین المللی عمل نمایند. در این راه WIPO خدمات مشاوره و آموزش، تجهیز مدارک، مستندات ولوازم لازم را از طریق آکادمی WIPO ارائه نماید که منابع مالی این آموزشها توسط خود وایپو یا کشورهای اعطاء کننده کمک مالی، اداره ثبت اختراعات اروپا و یا برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) تامین می گردد.
مبحث سوم : منابع حقوق مالکیت فکری در ایران
گفتار اول : کنوانسیون های بین المللی
ایران از سال ۲۰۰۱ عضو سازمان جهانی مالکیت فکری است و تا به حال تعداد زیادی از پیمان های مربوط به مالکیت فکری را پذیرفته است. ایران در سال ۱۹۵۹ به پیمان پاریس برای حمایت از مالکیت صنعیت پیوست، همچنین در سال ۲۰۰۳ به پیمان مادرید برای ثبت بین المللی علائم ملحق شد، و در سال ۲۰۰۵ عضو توافق نامه لیسبون به منظور حمایت از نام منشاء وثبت بین المللی آن شد که حفاظت از نام جغرافیایی مرتبط با محصولات را تضمین می کند.
ایران تاکنون کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری را امضاء نکرده است و عضو هیچ یک از کنوانسیون های بین المللی مربوط به حق تکثیر نیست.
در سازمان تجارت جهانی عضویت ناظر دارد و به موافقت نامه ی تریپس نیز نپیوسته است.
گفتار دوم : مقررات داخلی
بند اول : قانون حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان ۱۳۴۸
این قانون بدنه ی اصلی حق تکثیر در ایران است، که با هدف حمایت از حقوق مادی و معنوی مولفین، مصنفان و هنرمندان به وجود آمده است وشامل ۳۳ ماده و ۳ تبصره است که پس از تصویب مجلس سنای ایران، در سال۱۳۴۸ به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در سال ۱۳۸۹ ماده ۱۲ این قانون در مجلس شورای اسلامی اصلاح و تصویب شد. در این طرح اصلاح به مدت حمایت آثار از۳۰ سال به ۵۰ سال پس از مرگ پدید آورنده افزایش یافت، بدین ترتیب قانون ایران در زمینه مدت حمایت حق تکثیر با ماده ۱۲ موافقت نامه تریپس هماهنگ شد.
بند دوم : قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی ۱۳۵۲
این قانون برای حمایت از آثاری که مشمول قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان نیستند به وجود آمد و شامل ۱۲ ماده و یک تبصره پس ازتصویب مجلس سنای ایران درتاریخ ۲۶ آذر ۵۲ در۶ دی ۱۳۵۲ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
بند سوم : قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزار های رایانه ای ۱۳۷۹
این قانون برای حمایت از حقوق مادی و معنوی پدید آورندگان نرم افزار های رایانه ای و آثاری که برای اولین بار درایران به ثبت رسیده اند مشتمل بر ۱۷ ماده و یک تبصره در سال ۱۳۷۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. آیین نامه اجرایی این قانون در سال ۱۳۸۳ تصویب و در سال ۱۳۸۹ اصلاحیه ای به آن افزوده شد.
بند چهارم : قانون ثبت علائم و اختراعات ۱۳۱۰
قانون ثبت علائم و اختراعات برای حمایت از علائم تجاری و اختراعات، مشتمل بر ۵۱ ماده در تاریخ ۱ تیرماه سال ۱۳۱۰ شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
بند پنجم : قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری. ۱۳۸۶٫
این قانون در سال ۱۳۸۶ بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب شد.
بند ششم : قانون تجارت الکترونیکی
در قانون تجارت الکترونیکی، اشاره ای به حقوق مالکیت فکری در حوزه ی مبادلات الکترونیکی شده است که در قوانین قبلی تعریف نشده بودند. مواد ۶۲ تا ۶۶ بیان می کند که معاملات الکترونیکی نیز مشمول قوانین فعلی مالکیت فکری ایران می شود.
[۱] . World Intellectual Property Organization (WIPO)
[۲] . بیگ زاده، ابراهیم، حقوق سازمان های بین المللی، مجمع علمی و فرهنگی مجد، ۱۳۸۹، صفحه ۶۸۶٫
[۳] . قطعنامه (XXIX) 3345 مورخ ۱۷ دسامبر ۱۹۷۴ مجمع عمومی سازمان ملل متحد.
[۴] ماده ۳ کنوانسیون تاسیس وایپو وظایفی را تعیین کرده است که اهم آن ها به شرح زیر است:
۱- ارتقاء توسعه تدابیر پیش‌بینی شده برای تسهیل حمایت مؤثر از مالکیت فکری در سراسر جهان و هماهنگی قوانین ملی در این زمینه.
۲- انجام وظایف اداری اتحادیه پاریس، اتحادیه‌های ویژه‌ای که در رابطه با این اتحادیه تاسیس شده‌اند و اتحادیه برن.
۳- قبول یا شرکت در اجرای هرگونه موافقتنامه بین‌المللی که به منظور بالابردن حمایت از مالکیت فکری تنظیم شده باشد.
۴- تشویق انعقاد قراردادهای بین‌المللی مربوط به ارتقای حقوق مالکیت فکری.
۵- پیشنهاد همکاری به کشورهایی که خواهان کمک‌های حقوقی-فنی در زمینه مالکیت فکری می‌باشند.
۶- جمع آوری و انتشار اطلاعات مربوط به حمایت مالکیت فکری و همچنین انجام و توسعه مطالعات در این زمینه و اقدام به چاپ نتایج بدست آمده.
۷- حمایت از خدماتی که حمایت بین‌المللی مالکیت معنوی را تسهیل کند و در صورت اقتضاء اقدام به ثبت در این زمینه و انتشار اطلاعات مربوط به آن.
۸- انجام هرگونه اقدام مقتضی دیگر.
[۵] . بیگ زاده، ابراهیم، حقوق سازمان های بین المللی، مجمع علمی و فرهنگی مجد، ۱۳۸۹، صفحه ۶۸۸٫
[۶] General Assembly
[۷]. بند ۲ ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر : هر شخصی به عنوان آفرینشگر، حق حفاظت از منافع مادی و معنوی حاصل از تولیدات علمی، ادبی یا هنری خویش را داراست.
[۸] ماده ۱۵ میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی : ۱٫ کشورهای طرف این میثاق حق هر کس را در امور ذیل به رسمیت می‌شناسند:
الف ـ شرکت در زندگی فرهنگی
ب ـ بهره‌مند شدن از پیشرفتهای علمی و مجاری آن
ج ـ بهره‌مند شدن از حمایت منافع معنوی و مادی ناشی از هر گونه اثر علمی ـ ادبی یا هنری که مصنف (یا مخترع) آن است.
- تدابیری که برای تأمین اعمال کامل این حق توسط کشورهای طرف این میثاق اتخاذ خواهد شد باید شامل تدابیر لازم برای تأمین حفظ و توسعه و ترویج علم و فرهنگ باشد.
- کشورهای طرف این میثاق متعهد می‌شوند که آزادی لازم برای تحقیقات علمی و فعالیتهای خلاقه را محترم بشمارند.
- کشورهای طرف این میثاق به فوائد حاصل از تشویق و توسعه همکاری و تماسهای بین‌المللی در زمینه علم و فرهنگ اعتراف می‌نمایند.
[۹] PATENT CORPORATION TREATY
[۱۰] INTERNATIONAL PATENT CLASSIFICATION
[۱۱] TRADE MARK LAW TREATY
فرم در حال بارگذاری ...
