البته این منوط به آن است که اثبات شود روش دیگری به کار رفته و غیر از اشتراک درایده هیچ گونه تکثیری از اثر اول نشده است . تشابهی که ذکر شد ممکن است درحد انطباق کامل هم باشد ولی در این حالت اثبات این که از اثر متقدم کپی نشده است . مشکل خواهد بود که این نکته خصوصاً درمورد برنامه ها ونرم افزارهای رایانه ای درخور اهمیت بسزا و قابل توجه فراوان است.^[۱۱۴]‌بنابرین‏ به همین دلیل شاید بهتر باشدکه نرم افزارهای رایانه ای در صورتی که اهمیت وارزش قابل توجهی داشته ‌باشند به عنوان اختراع ثبت شوند.

 

گفتار اول: مسائل و مشکلات قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزار

 

کمبودها و ضرورت های اجرایی قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزار شامل موارد زیر است :

 

1. 1. نظر ‌به این که درماده ۲ صراحتاً به امکان اختراع بودن نرم افزار در صورت وجود شرایط اشاره شده است اصولا در دنیا نرم افزار درحوزه حق مؤلف قرار گرفته و عنوان اختراع شناخته نمی شود .

 

1. 1. درنظام حق مؤلف اجازه ورود به ماهیت اثر نداریم ودرج تاییدیه فنی توسط شورای عالی انفورماتیک درماده ۸ علاوه برپیچیدگی اجرایی تضاد با قوانین جهانی رادرپیش خواهد داشت.

 

1. 1. به نظر می‌رسد که ارجاع یک بخش حمایتی به سه سازمان مختلف ، وزارت فرهنگ شورای اسلامی و شورای عالی انفورماتیک و سازمان ثبت شرکت ها مشکلاتی را برای ثبت یک اثر درپیش خواهد داشت که با بوروکراسی پیچیده در سازمان های ایرانی مشکل جدیدتر برای پدیدآورندگان نرم افزار پیش خواهد آورد.

 

1. 1. شفاف نبودن کلمات نرم افزارهای مکمل ، سازگار و واسط در متن قانون برداشت های متفاوتی ازآن ایجاد خواهد کرد .

 

1. 1. در ماده ۱۶ اشاره به تولید و توزیع موضوع اثر برای اولین بار درایران نیز صراحت کافی نداشه و ابهام برانگیز است که آیا به عنوان مثال با خلق یک برنامه با موضوع انبارداری امکان خلق اثر دیگری با این موضوع نیست و یاموارد دیگر که بهتر است تهیه کنندگان و تصویب کنندگان این قانون برای شفافیت توضیحات بیشتری را ارائه دهند.

 

1. 1. آموزش قضاوت در استان های مختلف بابت موارد تخصصی از ضرورت های دیگری است که شفافیت قضاوت را بیشتر خواهد کرد هم اکنون با اختصاص یک شعبه در مجتمع قضایی امام خمینی (ره) برای رسیدگی به شکایت ها درخصوص نرم افزارها درتهران عمل می شود.

 

1. 1. آموزش نیروی انتظامی برای توقیف آثار جرم نیز از ضروریات دیگر است که در غیر این صورت مشکلات و بحران های جدیدی را ایجاد خواهد نمود.

 

1. اشاره به آیین نامه اجرایی که بعداً به تصویب هیات وزیران خواهد رسید درمفاد قانون و در دسترس نبودن این آیین نامه اعلام نظر را تا ابلاغ آن مسکوت خواهد گذاشت^[۱۱۵] برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد مقررات مربوط به نرم افزارهای رایانه ای و نحوه ثبت آن ها درحقوق ایران به «قانون حمایت ازحقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای »مصوب ۱۰/۱۰/۱۳۷۹ رجوع شود.

 

گفتار دوم:شباهت نرم افزار با آثار ادبی و هنری

 

مقصود از آثار ادبی نوشته معمولا کتاب است اگر چه خصوصیتی درآن نیست وممکن است شخصی نرم افزار خاصی را با یکی دیگر از آثار مشمول حق مؤلف قابل مقایسه بداند و در این زمینه استدلال نماید . دلائل مشابه برنامه کامیپوتری با کتاب رامی توان به شرح زیر ذکر کرد:

 

۱-فصل بندی مطالب: شخصی که کتابی رامی نویسد ، مطالبی را که درنظر دارد به طور یکجا و درهم درج نمی کند بلکه سعی می کند با تقسیم بندی منطقی مطالب ، هر دسته از گفتنیها را در جای خود بیان کند . تقسیم بندی مطالب ممکن است مفصل یا مختصر باشد و ‌به این معنا که هر بخش ، رشته تقسیمات فرعی خود را داشته باشد . میزان تقسیم بندی ها گاه رابطه مستقیمی با کثرت مطالب ندارد بلکه بر حسب منطق و تنوع مطلوب صورت می‌گیرد .

 

یک برنامه کامیپوتری نیز بر حسب تفصیل و پیچیده و متنوع بودن آن مرکب از بخش ها و تقسیمات فرعی است این تقسیم بندی علاوه بر تقسیماتی است که مقتضای برنامه نویسی به یک زبان خاص است . مثلاً قبلا گفته شد که دربرنامه های به زبان COBOL اصولا چهار بخش وجود دارد که به ترتیب درآنها هویت برنامه مشخصات سیستم و دستگاه های کامیپوتری ، بایگانی و داده ها و عملیات مطرح می شود ولی درخود بخش عملیات نیز مثلاً جملات به طور درهم نوشته نمی شود بلکه پاراگراف به پاراگراف ذکر می شود وبین آن ها ارتباط هایی به وجود می‌آید .

 

۲-هدف دار بودن : کتاب در کل هدفی را دنبال می‌کند به طوری که وقتی تمام بخش های آن خوانده شود هدفی که نویسنده دارد تحقق پیدا می‌کند .هر کدام از بخش های کلی و جزئی نیز ‌بر اساس اهدافی که برای خود آن بخش درنظر است نوشته می‌شوند ولی تمام اهداف جزئی در جهت هدف کلی کتاب معین می‌گردند.نرم افزار نیز به منظور انجام شدن اموری نوشته می شود به طوری که وقتی آن را ‌در ماشین قرار دهند و به کار اندازند آن امور انجام و هدف محقق شود . نرم افزاری بهتر است که هر بخش ازآن هدفی که به آن واگذارشده است تامین کند و کمتر به سایر بخش ها ارجاع دهد.

 

۳-زبان نگارش: کتاب با زبان معمولی انسان نوشته می شود که مرکب از حروف ، کلمات و ارقام و علائم جملات است برنامه های کامیپوتری نیز همین طور نگارش می‌یابند و خصوصاً برنامه های به زبان بالا که به کلمات و جملات شبیه زبان معمولی تدوین می‌شوند.

 

۴-قابلیت ترجمه : کتاب را می توان از یک زبان به زبان های دیگر ترجمه کرد . همین طور است برنامه های کامپیوتری ، زیرا که اولا تمام برنامه های به زبان های سطح بالا (منبع) باید از صورت انسان فهم به صورت قابل اجرا برای ماشین که ۰ و ۱ است در آیند . ثانیاًً ممکن است ساختار و مفاد یک برنامه که به یک زبان سطح بالا و مناسب با سخت افزاری خاص است در زبان دیگری که مناسب برای سخت افزار دیگر است مورد اقتباس قرار گیرد . این کار به عنوان مثال در قضیه Whelan ، V.Jaslow صورت گرفت که درآنجا خوانده بجای برنامه کاربردی خواهان برنامه ای با همان ساختار ولی زبان BASIC نوشت که با زبان برنامه اولی متفاوت و با کامیپوترهای شخصی سازگار بود .

 

اینک این عمل خوانده مجاز است یا نه درجای خود بحث خواهد شد ولی تنها ازنقطه نظر قابلیت برگردان کردن زبان برنامه با حفظ ساختار و منطق آن مثال مذبور قابل ذکر بود .

 

۵-سایر جهات : جنبه‌های دیگری هم هست که بیشتر جنبه اقتصادی و فرعی دارد تا ادبی و هنری این جنبه ها عبارتند از :

 

۱-۵-نیاز به سرمایه : حداقل در برنامه های ساده بدون نیاز به سرمایه گذاری زیاد فرد یا افرادی می‌توانند مبادرت به نوشتن برنامه نمایند و تنها نشر و بازیابی آن است که نیاز بیشتری به سرمایه و حرفه بازاری دارد . این امر درمورد کتاب نیز صادق است و لذا شباهتی از این جهت بین دو موضوع فوق وجود دارد .

 

۲-۵-ماده وشی حامل اثر در کتاب و نرم افزار نسبت به ارزش خود اثر از قیمت کمتری برخوردار است .^[۱۱۶] این قیمت ناشی از انحصار قانونی یا حق مؤلف است .

 

گفتار سوم:تفاوت نرم افزار با آثار ادبی و هنری

 

دستیابی به موقع به نتایج: دستیابی به نتیجه در موعد تعیین شده

 

کنترل هزینه: نسبت هزینه های فروش به میزان فروش یا سهم بازار

 

ارزیابی عملکرد فردی ، زمانییک روش غیرقابل بحث برای فعالیت های مختلف محسوب می شد که به وسیله ی آن، کارکنان و مدیران، ارزیابی سالیانه ای را انجام می‌دادند. اگر کارکنان در کار خود موفق بودند، ارتقاء پیدا می‌کردند و همه با بهره گرفتن از این روش اندازه گیری خشک و غیرقابل انعطاف ، طبقه بندی می شدند. البته در واقع کسی این روش را نمی پسندید، اما در سبک قدیمی کنترل مدیریت سازمانی، این رویه، یک الگوی کاملاً مناسب اندازه گیری عملکرد به نظر می رسید. فرد نیکلز مشاور با تجربه و صاحب شرکت مشاوره در رابینزویل، نیوجرسی می‌گوید: امروزه با وجود تاکیدات گسترده تر بر کار گروهی، تقسیم مدیریت و کشمکش های مداوم ‌برای یافتن و حفظ کارکنان با کیفیت، این الگو دیگر به میزان زیادی محبوبیت خود را از دست داده است.

 

‌بنابرین‏ انتقادات زیادی بر روش ارزیابی عملکرد فردی مطرح شده است که برخی از آن ها عبارت اند از:

 

• • همکاری های گروهی را تضعیف می‌کند

 

• • ارزیابی یکسان برای افراد مشابه انجام نمی دهد

 

• • تنها در پایان کار قابل استناد است

 

• • جهت گیری کوتاه مدت دارد

 

• • خودکامه و مستبدانه است

 

• یک روش ذهنی است

با توجه ‌به این مشکلات، در حدود ۹۰ درصد از مدیران منابع انسانی، فرایند جاری خود را پیرامون ارزیابی عملکرد افراد تعدیل کرده یا ‌در مورد آن تجدید نظر کلی می‌کنند و یا حتی آن را حذف می نمایند.

ارزشیابی عملکرد توسط سرپرست، به صورت سالییک بار، شیوه ای کهنه، نارسا و غیر اثربخش برای مدیریت کارکنان محسوب می شود. به عنوان مثال، نتایج ضعیف ارزشیابی عملکرد کارمند خود را در طول سال برای کمک به توسعه و بهبود عملکرد وی زیر نظر می داشت و هدایت می کرد ‌بنابرین‏، نظام ها و فرآیندهای معمول ارزشیابی عملکرد در سازمان ها باید به طور ادواری، مورد تحلیل قرار گیرد تا ‌در مورد اصلاح و بهبود و یا کنار نهادن آن تصمیم لازم اتخاذ شود. این تجزیه و تحلیل ها بسیار اساسی است زیرا صرفاً آن ارزشیابی هایی اثربخش است که می‌تواند به بهبود عملکرد منجر شود و ارزشیابی های نامطلوب، نه تنها فایده ای در بهبود عملکرد سازمان ندارند بلکه خساراتی جدی نیز بر روحیه افراد سازمان وارد می‌سازند. سازمان ها باید به جای اینکه صرفاً رفتارها ونتایج عملکرد کارکنان خود را طبق نظام سنتی (سالییکبار) ارزشیابی کنند، با واداشتن آن ها به برنامه ریزی، نظارت و بهبود رفتارها و نتایج مورد انتظار، در طول سال، آنان را در مدیریت و بهبود عملکرد و ارتقاء قابلیت هایشان یاری کنند.

 

۲-۱-۴-۲-ارزیابی عملکرد سازمانی

 

ارزیابی عملکرد در بعد سازمانی معمولاً مترادف با اثربخشی فعالیت هاست. منظور از اثربخشی، میزان دستیابی به اهداف و برنامه ها با ویژگی کارا بودن فعالیت ها و عملیات است (طبرسا،۳:۱۳۷۸).

 

۳) برخی ارزیابی عملکرد سازمانی را معادل ارزیابی کارایی قلمداد نموده اند و عده ای نیز آن را ابزاری ضروری برای پاسخ به سوالاتی ‌در مورد بهره وری می دانند.

 

گلوریا چانگ معتقد است که « ارزیابی عملکرد، فرآیندی بر مبنای بازخورد از گذشته برای ارتقاء سطح بهره وری در آینده است یا بازبینی این فرایند، می توان اطلاعاتی در باره وضعیت عملکرد و مطابقت آن با اهداف و مقاصد سازمانی دریافت»(چانگ^[۴]،۲:۱۳۷۹).

 

به نظر دونلی و همکاران^[۵](۱۹۹۰)، ارزیابی عملکرد یک فن کنترل است ‌و مستلزم استانداردها، اطلاعات و اقدامات اصلاحی می‌باشد. در واقع ارزیابی عمکرد سازمانی شامل ملاک­هایی است که به مدیریت و اعضای سازمان نشان می­دهد چگونه باید فعالیت ها انجام شوند و انگیزه ی لازم برای بهبود و اصلاح را در آن ها ایجاد می‌کند تصمیم گیری راجع ‌به این ملاک ها، برای ارزیابی عملکرد سازمان ها انجام شده است آنچه این مجموعه به دنبال آن است، تعیین الگویی است که ابعاد مختلف را مورد نظر قرار داده و با ارائه­ الگویی جامع به وسیله ملاک ها و شاخص های مناسب، عملکرد سازمان را در کل، مورد ارزیابی قرار دهد.

 

این مجموعه به ارزیابی عملکرد فردی و گروهی نپرداخته بلکه تنها به ارزیابی عملکرد سازمانی پرداخته است.

 

۲-۱-۵-نگرش های سنتی و نوین به ارزیابی عملکرد

 

سیستم های ارزیابی دارای سابقه چند ده ساله هستند که معمولاً در متون مدیریت این سیستم ها به دو دسته کلی سیستم های سنتی و سیستم های مدرن تقسیم می‌شوند. به طور کلی در سیستم های سنتی تأکید زیادی بر افراد به عنوان موضوع مورد ارزیابی وجود دارد و این در حالی است که در سیستم های مدرن این تأکید بر فرآیندها است.

 

جدول ۲-۲: تفاوت سیستم های ارزیابی عملکرد سنتی و مدرن(وحیدی، ۱۳۸۹)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سیستم های سنتی ارزیابی عملکرد سیستم های مدرن ارزیابی عملکرد تأکید بر ارزیابی عملکرد افراد تأکید بر ارزیابی فرایندها تأکید بر ارزیابی بعد مالی سازمان تأکید بر ارزیابی ابعاد مختلف سازمان شاخص های گذشته نگر شاخص های گذشته نگر و آینده نگر تأکید بر کنترل تأکید بر بهبود ایجاد جو بی اعتمادی ایجاد جو اعتماد و همکاری کاهش روحیه خلاقیت و نوآوری ایجاد و ترویج روحیه خلاقیت و نوآوری توجه صرف به مشکلات برقراری روابط علت و معلولی و ریشه یابی مشکلات نتیجه گرا روند گرا تأکید صرف بر ارزیابی عملکرد تأکید بر تفهیم و اهداف و استراتژی های قبل از ارزیابی عملکرد ارزیابی گسسته ارزیابی پیوسته

با توجه به چگونگی شکل گیری نظام های ارزیابی، هدف عمده در نظام های سنتی ارزیابی عملکرد، صرفاً یادآوری و قضاوت ‌در مورد خود عملکرد بوده و منجر به کنترل عملکرد در سطوح مختلف می شده است و لیکن در نگرش نوین، فلسفه و هدف ارزیابی علاوه بر کنترل، بر توسعه و بهبود و رشد مستمر عملکرد متمرکز شده است تفاوت عمده ی این دو نگرش به صورت خلاصه در جدول ۲نشان داده شده است (طبرسا،۵:۱۳۷۸).

 

جدول۲-۳: نگرش های مختلف به ارزیابی عملکرد

 

 

 

 

 

 

 

 

دیدگاه سنتی دیدگاه نوین هدف عمده ارزیابی نقش ارزیابی کننده پیامدهای ارزیابی

 

خروجی نظام ارزیابی

سنجش و اندازه گیری قاضی

 

تعیین و شناسایی موفق ترین دستگاه و اعطای پاداش مالی به مدیران

 

کنترل عملکرد

آموزش و ارشاد

 

کمک کننده، تسهیل کننده

 

ارائه خدمات مشاوره به منظور بهبود مستمر و روز افزون فعالیت ها

 

رشد و توسعه و بهبود عملکرد

۲-۱-۶-فرایند ارزیابی عملکرد

 

منظور از فرایند، انجام دادن مجموعه ای از اقدامات با ترتیب و توالی خاص است در اینجا واژه ی فرایند ارزیابی به طی نمودن مراحل مختلف برای انجام ارزیابی سازمان یا فرد با ترتیب و توالی منطقی اشاره دارد گام های مورد نظر برای ارزشیابی به شرح زیر است:

 

۱- تدوین و تنظیم شاخص های ارزیابی عملکرد

 

فقهاى امامیه در وضعیت حقوقى حضانت داراى نظریات مختلف می‌باشند، شهید در قواعد گفته است که حضانت ولایت و سلطنت بر تربیت طفل است و آنچه مصلحت براى ‌نگاه‌داری او اقتضاء بنماید انجام می‌دهد. ‌بنابرین‏ نظر، ولایت در حضانت مانند ولایتهاى دیگر (ولایت ولى- ولایت حاکم) است که دارندۀ آن نمیتواند آن را ساقط نماید. وجوب حضانت بر مادر و یا پدر بنحوى است که نمیتواند در مقابل آن اجرت دریافت دارد. عدۀ دیگر بر آنند که حضانت حق ابوین است و آنان می‌توانند آن را ساقط کنند و می‌توانند در مقابل آن اجرت بگیرند و وجوب آن بر ابوین کفائى می‌باشد و مانند امور کفائى دیگر است که اشخاص مضطر محتاج بآن می‌باشند که هرگاه ترک گردد موجب تضییع حق کودک خواهد بود، لذا هرگاه مادر امتناع کندپدر بآن امر الزام می شود وهرگاه شخص بیگانه عهده‌دار

 

حضانت طفل گردد تکلیف از ابوین ساقط می شود. قانون مدنى چنان که از ظاهر مواد استنباط می شود از نظریه اول پیروى نموده است.^[۱۱۲]

 

مادر مکلف است در دوران بارداری احتیاطهای لازم را انجام دهد، تا صدمه­ای به جنین وارد نشود و لازم است که مادر در طول دوران بارداری چندین بار به پزشک مراجعه کند و از خوردن برخی غذاها و آشامیدنیها اجتناب کند. مثلاً استعمال دخانیات و مصرف الکل، کوکائین و هروئین و سایر مواد مخدرکه برای جنین بسیار مضر است. تحقیقات به عمل آمده نشان می­دهد، که الکل خطر حتمی برای جنین دارد و استعمال دخانیات نیز باید منع شود. اغلب مادران سیگاری، دارای نوزاد کوچک­تری خواهند شد. ضمناً شواهدی وجود دارد که نوزاد متولد شده از مادران سیگاری در سنین اولیه طفولیت بیشتر به بیماری‌های دستگاه تنفسی فوقانی مبتلا می­شوند.

برنامه منظم راه­پیمایی و استفاده از هوای آزاد، برای بدن مادر و کودک و برخورداری از روحیه­ای خوب مفید است. عدم تزریق واکسن ضد کزاز برای بانوان، قبل از ازدواج که در سال ۱۳۶۷ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، مقرر می­دارد؛ به منظور پیشگیری از تلفات ناشی از کزاز در نوزادان، بانوان مکلفند قبل از وقوع عقد ازدواج در مناطقی که وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی اعلام می­ نماید نسبت به واکسینه کردن خود علیه بیماری کزاز اقدام کنند.

 

فقهاء نیز برای مراقبت از جنین مواردی را متذکر ‌شده‌اند و فتاوی مختلف صادر کرده ­اند.

 

مثلاً برخی از ایشان گفته­اند: زن بارداری که زایمانش نزدیک است و روزه برای جنین او زیان دارد،

 

وجوب روزه متوجه او نیست.^[۱۱۳]

 

بی توجهی مادر و نیز پدر اثرات سوء جسمی و روانی بر جنین دارد؛ ولی متأسفانه حقوق حملی که در اثر این بی اعتنایی­های والدین و اطرافیان مورد تضییع قرار ‌می‌گیرد و در نتیجه موجب مشکلاتی در ادامه حیات فردی و اجتماعی او می­گردد، مورد توجه قانون‌گذار نبوده و فاقد ضمانت اجراء ‌می‌باشد. لذا به منزله آن است که او ذی حیات و دارای روان نیست و همچون شیئ است که تحت مالکیت مادر و پدر بوده و فقط سقط و یا نقص عضو آن مستوجب کیفر و پرداخت دیه و حسب مورد محرومیت از ارث ‌می‌باشد. در حالی که حقیقتاً‌ باید نسبت به جنین از بدو انعقاد نطفه به مثابه فردی از افراد موجود جامعه نگریست و حقوق او را با تصویب قوانین و مقررات لازم مورد حمایت همه جانبه قرار داده و والدین و سایر افراد جامعه را ملزم به رعایت حقوق وی کرد و ضمانت اجرای عدم انجام تکالیف آن ها را کاملاً مشخص نمود.

 

ممکن است گفته شود که در قانون مجازات اسلامی راجع به دیه و جراحات وارده به جنین مواد لازم وجود دارد؛ اما با توجه به اصل قانونی بودن جرم و مجازات و نیز لزوم تفسیر مضیق از قوانین کیفری،

 

اطلاق دیه عضو و جراحات به نارسایی روانی و ضعف جسمی طفل متعذر به نظر می­رسد.

 

به هر حال مطابق ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی؛ هیچ یک از ابوین حق ندارد در مدتی که حضانت طفل به عهده آن ها‌ است از نگهداری او امتناع کند. در صورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی العموم نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده اوست، الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا مؤثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تأمین کند.

 

ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی مقرر می­دارد: «هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می ­تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او و یا به تقاضای مدعی­العموم هر تصمیمی را که بری حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.»

 

به موجب ماده ۱۴ قانون حمایت خانواده: «هرگاه دادگاه خانواده تشخیص دهد کسی که حضانت طفل به او محول شده از انجام تکالیف مربوط به حضانت خودداری کرده، یا مانع ملاقات با اشخاص ذیحق شود، او را برای هر بار تخلف به پرداخت مبلغی از هزار ریال تا ده هزار ریال و در صورت تکرار به حداکثر مبلغ مذکور محکوم خواهد کرد. دادگاه در صورت اقتضاء می ­تواند علاوه بر محکومیت مذبور حضانت طفل را به شخص دیگری واگذار کند.»

 

همچنین ماده واحده قانونی حق حضانت فرزندان صغیر یا محجور به مادران آن ها مقرر می­دارد: «حضانت فرزندان صغیر یا محجوری که پدرانشان شهید و فوت ‌شده‌اند، با مادران آن ها‌ است و ازدواج مادران آن ها مانع از حق حضانت آن ها نمی­گردد. با توجه به موارد قانونی ذکر شده با وجود این که قانون‌گذار سعی در حمایت از حقوق طفل ‌کرده‌است. اما مواد موجود کافی و دارای ضمانت اجرای مناسب نمی­باشند. همین عدم وجود مواد قانونی کافی و ضمانت اجرای لازم ممکن است منجر به صدمات جبران ناپذیری به حقوق طفل و جنین گردد.

 

طبق قسمت اخیر ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی هزینه حضانت طفل با پدر است و در صورت فوت پدر با مادر است.

 

‌در مورد جنین نیز همین حکم جاری است. به نظر برخی از حقوق ‌دانان نگاهداری و تربیت طفل با نفقه اقارب از یک سنخ ولی وسیع­تر از آن است. کودکی که توانایی کار کردن را دارد، لیکن تأمین رشد روحی و ادامه تحصیل او مانع کار کردن است، می ­تواند از پدر نفقه بگیرد.^[۱۱۴]

 

تکلیف هزینه نگاهداری مشروط بر این است که کودک از لحاظ مالی نیاز به آن داشته باشد، ‌بنابرین‏ اگر کودک اموالی داشته باشد، از اموال خود او صرف نگهداری از او می­ شود و مخارج اضافه بر آن را باید پدر و مادر بپردازند.

 

طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی: «نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.»

 

شناسایی حق حضانت برای پدر و مادر مانع از این است که دادگاه بتواند، جز در مواردی که قانون مقرر ‌کرده‌است آنان را از این حق محروم کند. در برخی موارد قانون‌گذار به علت رعایت مصلحت کودک حق حضانت پدر و مادر را ساقط نموده و حضانت را به شخص دیگری واگذار می­ کند، که به بررسی آن موارد می­پردازیم.

 

۱ : جنون

 

طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی: «اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با اوست، مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند، حق حضانت با پدر خواهد بود.»

 

جنون در ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی اعم از جنون دائمی و ادواری است مگر اینکه جنون استمرار نداشته باشد یا چندان زود گذر و نادر باشد که در عرف نتوان شخص را دیوانه نامید.^[۱۱۵]

 

علاوه بر این در اهمیت پژوهش حاضر ‌می‌توان گفت که هر ساله تعداد بسیاری از میلیون­ها دانش­آموزی که در جهان به مدارس وارد می­شوند، ترک تحصیل ‌می‌کنند یا نمی ­توانند دوره خود را در موعد مقرر به پایان برسانند. به علاوه، برخی از دانش ­آموزان با شکست­های جزئی روبرو هستند. این افراد دروس خود را به پایان می رسانند، اما توفیق آنان در یادگیری دروس کمتر از حد مورد انتظار است. این در حالی است که اکثر این دانش ­آموزان استعداد و توانایی لازم برای موفقیت را دارا هستند. یکی از دلایل افت و شکست تحصیلی، می ­تواند، رشد اخلاق ناصحیح و استدلال اخلاقی پایین دانش ­آموزان باشد، ‌بنابرین‏ توجه به قضاوت­های اخلاقی دانش ­آموزان و ارتقای سطح استدلال­های اخلاقی آن ها به عنوان یکی از راهکارهای عملی برای بهبود کیفیت آموزش مورد تأکید قرار گرفته است (غیاثی­زاده، ۱۳۹۱). لذا پژوهش در این زمینه اهمیت دارد، از آنجا که عمده پژوهش های انجام شده در زمینه عملکرد تحصیلی بیشتر بر روی ویژگی­های محیطی، فرهنگی، اجتماعی و ارتباط معلم با دانش ­آموز (شاهورایی و همکاران، ۱۳۸۸) تأکید داشته اند و کمتر به ویژگی­های اخلاقی توجه کرده ­اند، انجام پژوهش در زمینه ویژگی­های اخلاقی ضروری ‌می‌باشد و به توسعه دانش علمی در زمینه روانشناسی تربیتی می­انجامد، همچنین با توجه به نتایج حاصله این پژوهش می توان به اهمیت رشد قضاوت اخلاقی و رابطه آن با خلاقیت و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه اول شهر ارسنجان پی برد، از طرفی از آنجا که چنین پژوهشی با مؤلفه‌ های مذکور پیش از این در مدارس شهر ارسنجان انجام نشده بود می توان به ضرورت و اهمیت آن پی برد، تا حدی که می توان نتایج این تحقیق را در مقاطع دیگر متوسطه به کار گیرد . مدارس متوسطه شهر ارسنجان با به کارگیری نتایج به دست آمده می توان با رشد و توسعه قضاوت اخلاقی دانش آموزان ، موجبات افزایش خلاقیت و عملکرد تحصیلی آن ها را فراهم کند .

 

اهداف تحقیق

 

هدف اصلی تحقیق:

 

تبیین رابطه بین رشد قضاوت­ اخلاقی با خلاقیت و عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان دوره متوسطه اول شهر ارسنجان

 

اهداف فرعی پژوهش

 

تبیین رابطه رشد قضاوت اخلاقی با ابعاد عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان؛

 

تبیین رابطه رشد قضاوت اخلاقی با ابعاد خلاقیت دانش ­آموزان؛

 

پیش‌بینی میزان خلاقیت دانش ­آموزان بر اساس میزان رشد قضاوت­ اخلاقی؛

 

پیش‌بینی میزان عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان بر اساس میزان رشد قضاوت­ اخلاقی.

 

فرضیه‌ها

 

فرضیه­ اصلی پژوهش:

 

بین میزان رشد قضاوت­ اخلاقی با خلاقیت و عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان رابطه معنادار وجود دارد.

 

فرضیه فرعی پژوهش

 

1. 1. بین میزان رشد قضاوت اخلاقی با ابعاد عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان رابطه معنادار وجود دارد.

 

1. 1. بین میزان رشد قضاوت اخلاقی با ابعاد خلاقیت دانش ­آموزان رابطه معنادار وجود دارد.

 

1. 1. رشد قضاوت اخلاقی به طور معنی داری قادر به پیش‌بینی خلاقیت دانش ­آموزان ‌می‌باشد.

 

1. رشد قضاوت اخلاقی به طور معنی داری قادر به پیش‌بینی عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان ‌می‌باشد.

 

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها

 

تعاریف مفهومی متغیر ها

 

قضاوت اخلاقی :

 

قضاوت اخلاقی­ را، توانایی ارزیابی موقعیت‌ها و امور اخلاقی به ‌عنوان درست یا غلط، بر مبنای آگاهی از معیارهای اخلاقی توصیف ‌می‌کنند (گانداسینها و وارما، ۱۹۹۸، ترجمه کرمی، ۱۳۹۰).

 

عملکرد تحصیلی:

 

عملکرد تحصیلی عبارت است از کلیه فعالیت‌ها و تلاشهایی که یک فرد در جهت کسب علوم و دانش و گذراندن پایه ها و مقاطع تحصیلی مختلف در مراکز آموزش ی از خودنشان می‌دهد. عملکرد تحصیلی ^[۲۳]عبارت است از درجه و میزان موفقیت فرد در امتحانات پایان ترم تحصیلی مدارس که از نمره صفر تابیست تعیین می‌گردد. (فرقانی، ۱۳۷۲ ).

 

خلاقیت:

 

گیلفورد(۱۹۶۰) “خلاقیت عبارت است از مجموعه توانائیها و خصیصه های که منجر به تولید آثار منحصربه فرد می شود مهم ترین این ویژگی‌ها تفکر واگراست”( حسینی ،۱۳۷۸).

 

خلاقیت در واقع از چهار عنصر سیالی ، انعطاف پذیری ، ابتکار و بسط به شرح زیر تشکیل شده است (گیلفورد ، به نقل از کفایت ، ۱۳۷۳).

 

سیالی: عبارت است از توانایی فرد به ایجاد و خلق تعداد زیادی ایده، پاسخ و راه حل در قالب تصویر یا فرض، در یک حیطه خاص. در این حالت ذهن فرد خلاق در یک حیطه خاص فکری به ارائه عقاید می پردازد و مشتمل است بر تعدادی پاسخ و عقاید ممکن(رمضانی، ۱۳۸۸).

 

بسط: عبارت است از توانایی فرد در جهت پرداختن به جزئیات. در این حالت فرد خلاق توانایی تکمیل یک ایده و افزودن جزئیات بیشتر و همچنین تکمیل ایده های تصویری مربوط به آن را دارد(رمضانی، ۱۳۸۸).

 

ابتکار: عبارت است از توانایی فرد برای ایجاد و خلق ایده های نو، منحصر به فرد، غیر معمول و هوشمندانه برای حل یک مسأله، که در هر حال با ایده های عادی و رایج متفاوت است. در این حالت فرد خلاق توانایی تولید ایده های نو و جدید را دارد(رمضانی، ۱۳۸۸).

 

انعطاف پذیری: عبارت است از توانایی فرد برای ایجاد و خلق ایده های متفاوت در صورت تغییر مشکل. در این حالت فرد خلاق در صورت تغییر مشکل و یا مطرح شدن آن از بعد دیگر، قدرت و توانایی لازم را برای تغییر جهت فکر خود دارا می‌باشد(رمضانی، ۱۳۸۸).

 

تعاریف عملیاتی متغیرها

 

رشد قضاوت اخلاقی

 

نمره­ای است که آزمودنی ها از آزمون ۵۰ سؤالی قضاوت اخلاقی(MJT)(1998) به دست آورده اند.

 

خلاقیت

 

نمره­ای است که آزمودنی ها از پرسشنامه ۶۰ سوالی خلاقیت تورنس (۱۹۷۰) به دست آورده اند.

 

عملکرد تحصیلی

 

نمره­ای است که آزمودنی از پرسشنامه ۴۴ سؤالی عملکرد تحصیلی فام و تیلور (۱۹۹۰) به دست آورده اند.

 

فصل دوم

 

ادبیات و پیشینه پژوهش

 

در این فصل ،پس ‌از بیان مبانی نظری پیرامون متغیر های تحقیق،گزارش پیشینه تحقیق و جمع بندی ارائه شده است.

 

مبانی نظری تحقیق

 

تاریخچه عملکرد تحصیلی

 

– دیدگاه مازلو

 

مازلو^[۳۸] ویژگی‌های افراد سالم از نظر روان شناختی را به شرح زیر بیان می‌کند:

 

این افراد نیازهای سطوح پایین را برآورده کرده‌اند و اختلال روان شناختی ندارند. می دانند که چه کسی هستند، چه هستند و کجا می‌روند. از لحاظ سنی تقریباً میانسال و سالخورده­اند، زیرا جوانترها حس توانایی هویتی و استقلال ندارند و هنوز به پرورش ارزش‌ها، شکیبایی، شهامت و خردمندی نپرداخته اند. ادراک افراد سالم از واقعیت درست است، به عبارتی دیگر، شناخت آن ها از هستی، عینی است. جهان را به صورت عینی و نه برای نیازهایشان ادراک می‌کنند. این افراد طبیعت دیگران و خویشتن را به صورت واقعی و حقیقی می‌پذیرند، لذا حالت تدافعی ندارند و با خودشان در صلح و آشتی هستند و تمایلات نفسانی خود را بدون حالت تدافعی می‌پذیرند. به مسائل خارج از خودشان توجه دارند، تعهد حرفه ای دارند، بدون استثناء وظیفه شناس هستند.

 

از دیگر ویژگیهایی که مازلو برای افراد سالم ذکر می­ کند خودانگیخته بودن، طبیعی بودن، نیازمند به خلوت و استقلال، مقاومت در مقابل فرهنگ پذیری، نوع دوستی، تفاوت گذاری بین هدف و وسیله و … می‌باشد (هجل و زیگلر ^[۳۹] ، ۱۹۹۱، ترجمه علی عسکری، ۱۳۷۹).

 

-دیدگاه فروم

 

از دیدگاه فروم^[۴۰] (۱۹۴۱، به نقل از ممبینی، ۱۳۷۹)، انسان سالم کسی است که عمیقاً عشق می ورزد و خودش و جهان را به شکل عمیقی ادراک می‌کند، اساس درست و پایدار دارد، با جهان در پیوند است و در آن ریشه و اصالت دارد و حاکم بر سرنوشت خودش است. فروم شخصیت سالم را دارای جهت گیری بارور می­داند، که خود مستلزم توجه، احساس مسئولیت و احترام و شناخت است.

 

– دیدگاه موری^[۴۱]

 

به عقیده موری (۱۹۳۸، به نقل از شمائی، ۱۳۸۳)، فرد سالم از ساختار روانی خودش آگاهی لازم را دارد. همچنین فرد سالم در عین اینکه بین نیازهای مختلفش تعارض ندارد، از انواع نیازها نیز به نحو مناسب استفاده می‌کند. به عقیدۀ موری، در انسان سالم ابتدا «نهاد^[۴۲]» سپس من برتر، و پس از آن «من» به ترتیب نقش عمده را در کنترل رفتار ایفا می‌کنند و با نظارت خردمندانه «من» و مواظبت «من برتر» تکانه های نهاد به صورت قابل قبول ارضا می‌شوند. از نظر موری «نیازها» یکی دیگر از مفاهیم مهم هستند. به عقیدۀ وی شخص سالم کسی است که نیازهای تثبیت شده نداشته باشد، بین من برتر و من آرمانی آن فاصله زیادی وجود نداشته، نیازهای درونی یا نهفته او در جهت معیارهای درونی شدۀ من برتر باشد و ‌بر اساس نیازهای واکنشی عمل نکند. نیازهایش در حالت تعارض و متضاد با هم نباشد. موری معتقد است که تخیل و خلاقیت^[۴۳] قوی ترین ویژگی سلامت روانی هستند.

 

-دیدگاه اریکسون

 

به عقیده اریکسون^[۴۴] (۱۹۶۸)، سلامت روانشناختی هر فرد، به همان اندازه است که توانسته است توانایی متناسب با هر کدام از مراحل زندگی را کسب کرده باشد. اریکسون صفات متمایز کنندۀ سلامت ‌روان‌شناختی را چنین ارائه ‌کرده‌است: «فردی که در جامعه زندگی می‌کند بایستی از تعارض عاری باشد، بایستی از استعداد و توانایی بارزی استفاده کند، در کارش ماهر و استاد باشد، ابتکار نامحدود داشته باشد، از انجام لحظه به لحظه حرفه اش پسخوراند^[۴۵] بگیرد و در نهایت ‌در مورد فرایند زندگی نظریه روشن و قابل درکی داشته باشد».

 

– نظریه شناختی آلبرت الیس

 

نظریه عقلانی ـ عاطفی ـ رفتاری الیس یکی از نظریه های شناختی می‌باشد که در این‌ جا به بررسی آن‌ می‌پردازیم. این نظریه انواع تفکرات‌ غیرمنطقی (که متغیر مستقل تحقیق حاضر می‌باشد) را به عنوان عامل اصلی مشکلات انسان‌ها معرفی می‌کند. فلدمن^[۴۶] (۱۹۸۷؛ به نقل از کردفروشانی و همکاران، ۱۳۸۶) می‌نویسد؛ الیس معتقد است که بسیاری از ناراحتی‌های مردم و زندگی عاطفی نامنظم آن ها ریشه در انواع عقاید غیرمنطقی و غیر واقعی ‌در مورد جهان پیرامون آن ها دارد. آلبرت الیس بنیان‌گذار نظریه عقلانی ـ عاطفی معتقد است باورها ‌و اعتقادات غیرمنطقی موجب اختلالات عاطفی می­شوند. وی معتقد است آنچه سلامت روانی را به خطر می اندازد تفکرات غیرمنطقی و غیرعقلانی هستند. انسان به واسطه محیط و محرک‌های محیطی آشفته نمی­ شود، بلکه دیدگاه وتصوری که او از محیط ‌و اشیاء دارد موجب نگرانی واضطراب در وی می­ شود. در نظریه عقلانی ـ عاطفی الیس که به صورت ABC بیان شده است ، A حادثه ای­است که اتفاق می ­افتد و به نحوی آرامش زندگی فرد را به هم می زند. B نظام اعتقادی فرد است و C عکس العمل فرد در مواجهه با A است (شفیع آبادی،۱۳۷۱؛ به نقل کردفروشانی و همکاران، ۱۳۸۶) .

 

نظریه عقلانی ـ عاطفی ـ رفتاری برای اولین بار به طور منظم و نظام‌دار توسط آلبرت الیس (۱۹۶۹) روان‌شناس آمریکایی معرفی شد. می‌یر و سالمان^[۴۷] (۱۹۸۸؛ به نقل از کردفروشانی و همکاران، ۱۳۸۶) معتقدند که درمان عقلانی ـ عاطفی تقریباً به طور انحصاری توسط الیس عنوان شد و شاخه‌ای از درمان بر اساس نظریه های شناختی، روان تحلیل‌گری و انسان‌گرایی می‌باشد.

 

۲-۱۰- باورهای غیر منطقی

 

یک باور، هر گونه فرض اساسی، چه آگاهانه ویا ناآگاهانه است که به اشخاص این آمادگی را می­دهد که وقایع را به نحو خاصی درک کنند ونوع خاصی را از اعمال ، انجام دهند. باورها به سه دسته تقسیم می­شوند: توصیفی، سنجشی و تجویزی.

 

باورهای توصیفی: واقعیت‌های مورد قبول راجع به یک فرد، دیگران و اوضاع مختلف می­باشند. مثلاً فردی ممکن است معتقد باشد وی فرصت زیادی برای رسیدن به موفقیت دارد.

 

باورهای سنجشی: بیان کننده قضاوتهایی نظیر خوبی، بدی، درست و یا اشتباه در روابط با خود و دیگران و محیط است. باورهای سنجشی می ­تواند مطابق با باورهای توصیفی باشد. مثلاً «من استعداد خوبی برای موسیقی دارم».

 

باورهای تجویزی: آنچه را یک فرد بالاجبار باید انجام دهد، دیکته ‌می‌کنند و این در صورتی است که کارهای او باید مبتنی بر باورهای قابل ارزیابی باشند. مثلاً بر اساس باورهای قابل ارزیابی و توصیفی بالا ‌می‌توان گفت که: اظهار قاطع کردن، کامیابی و اظهار عقیده­کردن رفتارهای شایسته ای هستند و خود یک فرد و دیگران باید ‌به این صورت عمل کنند. باورها ابعاد شناختی، نفسانی و رفتاری دارند. بعد شناختی عبارت است از اطلاعاتی که آن باور مبتنی برآن است و اساسی برای قضاوت ‌در مورد آنچه خوب، بد، درست یا اشتباه است، ‌می‌باشد. مبنای اطلاعات و قضاوت برای بعد شناختی یک باور از منابع بسیاری ناشی می­ شود. نمودهای قدرت نظیر والدین منشا مهمی هستند. در چارچوب روابط فرزند و والدین، فرزندان وقایع مهمی را در خصوص دنیا ، شرایط خاص و مردم ‌و خودشان فرا می­ گیرند. همچنین قضاوتهایی راجع به وقایع یاد می­ گیرند ‌و دوست دارند هم این وقایع را و هم قضاوت‌های انجام شده را ‌در مورد آن ها به طور کامل قبول کنند. این وقایع ممکن است ریشه در خرافات، واقعیات یا اسطوره­ ها داشته باشند. یک قضاوت ممکن است صحیح و قابل تغییر یا نادرست و پایدار در شرایط گوناگون به حساب نیاید.